Μπορεί η Αθήνα να μετρά σήμερα εκατομμύρια κόσμου αλλά κάτι τέτοιο δεν ίσχυε φυσικά τους προηγούμενους αιώνες. Μελετώντας αναφορές και ιστοριογραφίες διαπιστώνει κανείς ότι η Αθήνα των νεότερων χρόνων παρουσιάζεται ως μια μικρή πόλη πριν καν επιλεγεί ως πρωτεύουσα του ελευθέρου κράτους. Το σίγουρο είναι ότι Αθήνα όταν έγινε πρωτεύουσα του νέου Βασιλείου της Ελλάδας είχε πολλά ερείπια και λίγο πληθυσμό.
Λίγα χρόνια πριν είχε δημοσιευτεί από το υπουργείο Εσωτερικών η απογραφή του 1879 στην οποία αποτυπωνόταν σε νούμερα ο πληθυσμός της Αθήνας και ευρύτερα της Αττικής. Τότε η Αθήνα είχε 63.374 κατοίκους. Χωριστά είχαν καταγραφεί άλλες περιοχές. Η Κυψέλη (77 κάτοικοι) τα Πατήσια (847 κάτοικοι) και οι Αμπελόκηποι (165) που σήμερα είναι αναπόσπαστο μέρος της Αθήνας τότε θεωρούνταν μακρινές περιοχές! Με βάση τα στοιχεία αυτά η αμέσως πολυπληθέστερη περιοχή της Αττικής ήταν το Μαρούσι με 1216 κατοίκους. Ακολουθούσε η Κηφισιά με 652 και το Χαλάνδρι με 558.
Μόνο τα Λιόσια από την Δυτική Αττική είχαν πιο δυνατό αποτύπωμα με 372 κατοίκους. Άλλες δυτικές περιοχές ήταν ακόμα αραιοκατοικημένες: ο Κορυδαλλός είχε 70 και το Περιστέρι μόλις 49 κατοίκους. Μπορεί να καταλάβει κανείς πόσο διαφορετική εικόνα είχε τότε η Αθήνα. Σε πίνακες που διασώζονται από εκείνη την εποχή μπορούμε να δούμε μια εντελώς άλλη Αθήνα που από λίγα μόνο σημεία αναγνωρίζονται.
Τα ονόματα των περιοχών στην Παλιά Αθήνα όταν είχε λίγο πληθυσμό
Εντύπωση προκαλούν ονομασίες περιοχών που σήμερα έχουν άλλη καταγραφή. Τέτοιες είναι η Κατσιποδού που είναι σημερινή Δάφνη και ο Καράς η σημερινή Ηλιούπολη. Ακόμη και το Χασάνι το σημερινό Ελληνικό. Επίσης οι Τράχωνες είναι στο Άνω Καλαμάκι και το Μπραχάμι είναι ο σημερινός Αγ. Δημήτριος. Όλες αυτές οι περιοχές το 1879 είχαν συνολικά 275 κατοίκους. Τέλος η περιοχή Λευή που είχε 62 κατοίκους βρισκόταν στον Ελαιών. Πήρε το όνομά της από την αγροικία ενός Εβραίου. Συμπερασματικά το 1879 η Αθήνα και οι κατοικημένες περιοχές γύρω από αυτή είχαν πληθυσμό 68.677.
Ενδιαφέρουσες πληροφορίες ανέπτυξε ο ιστορικός Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, στην ηλεκτρονική έκδοση της έκδοσης η «Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών» του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. «Όταν έγινε η επιλογή της ως Πρωτεύουσας, η Αθήνα ήταν ένα χωριό 4.000 κατοίκων και ο Πειραιάς μια ασήμαντη ιχθυόσκαλα». «Ήσαν δε τότε [1834] αι Αθήναι κωμόπολις 10 ή 12.000 κατοίκων, πλήρης ερειπίων, ολίγας οικίας παρά τους πρόποδας της Ακροπόλεως έχουσα». Αυτές είναι κάποιες χαρακτηριστικές φράσεις, με κλιμακούμενες αποχρώσεις αυτής της αντίληψης. Εντούτοις, οι μαρτυρίες της εποχής υποδηλώνουν ότι αυτή η εντύπωση δεν ανταποκρίνεται στα πράγματα.
Άποψη της πόλης των Αθηνών, σε πίνακα του Richard Temple το έτος 1810. Στο αριστερό άκρο της εικόνας διακρίνεται η Πύλη του Αδριανού και στο δεξιό το Θησείο. Πηγή: J. C. Hobhouse, A journey through Albania and other provinces of Turkey in Europe and Asia, to Constantinople, during the years 1809 and 1810, Λονδίνο 1813
«Η Αθήνα η πόλις» αποτελεί το σκηνικό των ενθυμημάτων του Παναγή Σκουζέ «από τα 1788 έως τα 1796», ενώ την γενέθλια «πολιτεία των Αθηνών» επισκέπτεται ο Παναγιώτης Κοδρικάς στα 17892. Φτάνοντας με τον Λόρδο Βύρωνα στην Αθήνα το 1810 ο Βαρώνος Hobhouse και ακούγοντας τον οδηγό τους να λέει «αφέντη, να η χώρα», νόμιζε ότι άκουσε «να το χωριό», αλλά «έκπληκτοι είδαμε σε μια πεδιάδα, σε μεγάλη από μας απόσταση, μια μεγάλη πόλη γύρω από ένα περίοπτο ύψωμα, πάνω στο οποίο μπορέσαμε να διακρίνουμε κάποια οικοδομήματα, και πέραν αυτής της πόλεως, τη θάλασσα».
